دهمین سالانه هنر معاصر پرسبوک

دستکار

کاشان | ۱۳۹۹

چشم‌انداز
صحنه هنر ایران عرصه‌ای است متکثر با رهیافت‌ها و گرایش‌های متنوع. سالانه پرسبوک طی دورۀ ده ساله فعالیت خود این تنوع و تکثر را در نظر داشته و کوشیده است به ابعاد مختلف صحنۀ هنر معاصر ایران بپردازد. دهمین دورۀ پرسبوک با انتخاب شهر کاشان -مهد هنرهای دستی ایران- به عنوان مرکز برگزاری رویداد، رویکردی مبتنی بر میراث هنری ایرانی اتخاذ کرده و ضرورت حمایت از سنن هنری ملی ایران را طرح می‌کند، و با تمرکز بر امکانات شهر کهن کاشان، هنرمندان را به بازاندیشی در سنن هنری و فرهنگ غنی ایرانی و بازآفرینی آن در هنر معاصر فرامی‌خواند.
هنرهای دستی ایران از دیرباز با زندگی روزمره در هم تنیده و با سرشت و فرهنگ ایرانی عجین بوده‌اند. این هنرهای ظریفه قرن‌ها در دل این مرز و بوم رشد کرده و تداوم داشته‌اند، و بنابراین امکانات و ظرفیت‌های عظیمی برای توسعه و پیشرفت دارند. پرسبوک دهم به ضرورت بازتعریف و بازآفرینی هنرهای دستی در بستر معاصر می‌پردازد. هنرمندانی که در این دوره حضور یافته‌اند، هر یک به نوعی هنرهای سنتی و دیرینه ایرانی را با هنر معاصر پیوند زده‌اند، یا دربارۀ این ارتباط، کندوکاو کرده‌اند. احیای هنرهای دستی به‌معنای تکرار گذشته یا تداوم شیوه‌های سپری‌شده نیست بلکه به معنی پویایی و جستجوگری هنرمندانه برای نوآوری در فرم و محتوای هنردستی است که با تکیه بر دانش و مهارت و بر اساس پژوهش و شناخت کافی از کیفیت هنرهای گذشته و نیازهای زمان حال محقق می‌شود.
«دستکار» تمهیدی است که این همه را در بستر معاصر رویداد پرسبوک به هم می‌پیوندد. هم به معنای دست‌آفریده است و هم به معنای استاد صانع- هنرمند و هم به معنای خود صنعت و هنر دستی. «دستکار» بر آن است تا جنبه‌هایی از هنر معاصر ایران را که با مهارت و صناعت دستی همراه‌اند و بر سنن هنری دیرینه ایران استوارند، در مرکز توجه قرار دهد. دستکار به معنای یار و همراه نیز هست، و این اشاره‌ای است به تعهد پرسبوک به همکاری و تعامل، و تمرکز بر هنرهای مشارکتی. تحت لوای این عنوان و این رهیافت، پرسبوک دهم هنرمندان و هنرشناسانی را گرد هم می‌آورد که به اهمیت میراث هنری ایران و نیز مشارکت و تعامل هنرمندانه باور دارند.

جغرافیای امسال
کاشان؛ پلی میان گذشته و امروز
(کیانوش معتقدی)
کاشان یکی از کهن‌ترین شهرهای ایران، و مرکزی مهم برای تولید انواع هنرهای دستی در طول تاریخ بوده است. موقعیت خاص جغرافیایی و نزدیکی آن به جاده ابریشم، باعث رونق عبور و مرورکاروان‌ها، و شکل‌گیری بازاری پر مخاطب و محل تلاقی و ارتباطی نزدیک با عناصر فرهنگی شرق و غرب در قلب ایران بوده است.
همچنین تپه سیلک کاشان، محل تولد یکی از قدیمی‌ترین تمدن‌های شناخته شده در فلات ایران و جلوه‌ای از هویت فرهنگی ایران و استمرار آن در طول تاریخ است. وجود نیایشگاه‌های مهری (همچون غار رئیس)، آتشگاه یا چهارطاقی‌های ساسانی (نیاسر)، شهر زیرزمینی و دست‌کن (همچون نوش‌آباد) در محدوده کاشان، حکایت از مقاومت و پایبندی مردمان این خطه به اندیشه‌های فرهنگی‌- مذهبی خود در گستره قرون متمادی دارد.
در محدوده این شهر، عظمت طبیعت و کویر به نحوی شگرف مردمان این منطقه را سخت کوش، خلاق و هنرپرور بار آورده. اما این منطقه‌ که به لحاظ زیست محیطی همواره خشک و کویری است، دارای یکی از کارآمدترین دستاوردهای مقابله با این وضعیت از دوران باستان، یعنی نظام آبرسانی و استخراج آن توسط «قنات و کاریز» است که همین امروز هم ساختاری بس شگفت‌انگیز دارد. در همین راستا معماری و شهرسازی کاشان را می‌توان یکی از ممتازترین نمونه‌های معماری بومی و هماهنگ با اقلیم ایران به حساب آورد، که در گذر قرن‌ها همچنان الگویی پایدار و پابرجاست.

با آغاز عصر اسلامی تحولات عمیقی بر جامعه و فرهنگ مردم کاشان رخ داد. نهادهای اجتماعی و رابطه بین طبقات دگرگون شد و وضعیت زندگی و باورهای مردم دستخوش تغییراتی اساسی شد. همین امر موجب گردید تا هنر و معماری ایران در مناطق مرکزی و به‌‌خصوص کاشان، تحت نفوذ اندیشه‌های دین جدید، دچار دگردیسی تدریجی شود. اما دغدغه مردمان تازه مسلمان، که در جستجوی معنویت شیعی و جهان‌بینی نوین بودند علاوه بر ساختن تمدنی اسلامی، تولید دانش، علوم و صنایع بود. اینگونه بود که ارتباطی منطقی میان زیبایی و هنر در تفکر هنرمندان کاشان صورتی تازه یافت که در بستر هنری وابسته به منابع محلی و محیط‌زیست‌شان به شکوفایی رسید.
در میان انواع هنرها، سفالگری و کاشی‌سازی، بی‌شک از اولین دستاوردهای هنرمندان کاشانی برای ایران و جهان اسلام بود، که تا پیش از حمله ایلخانان مغول، به‌لحاظ هنری و صنعتی به مهم‌ترین تولیدات شهر بدل شده بود. وجود منابع، معادن و خاک مناسب (که به‌طور طبیعی در اطراف کاشان یافت می‌شد) فرصت تاریخی بود برای اعتلای این هنر‌-‌صنعت؛ جلوه‌ای پایدار از ارتباط و دلبستگی نزدیک میان انسان و زمین.
اما کیمیای هنرهای سنتی ایران و خصایل اساسی فرهنگ ایران با روایت‌های تصویری مبتنی بر ادبیات غنایی، بیش از هر مدیوم هنری، بر روی سفالینه‌های مینایی و زرین‌فام کاشان (سده‌های هفتم و هشتم هجری) به منصه‌ظهور رسید. این فرآیند آنچنان ادامه یافت، تا جایی‌که سفالینه‌های کاشان به اقصی نقاط جهان صادر شد و نام «کاشی» ملهم از نام کاشان، در میان مردمان سرزمین‌های اسلامی کاربرد یافت.
از سوی دیگر و از همان سده‌های آغازین، مسئله رنگ در هنر ایران مقوله‌ای بسیار مهم و پراهمیت بود. اینجا بود که آفتاب درخشان کاشان، رنگ‌های این سفالینه‌های فلزفام را درخشان‌تر و تندتر از آنچه بود منعکس می‌کرد و ترکیب آرمانی رنگ فیروزه‌ای در کنار کاه‌گل یا رنگمایه‌های خاکی در معماری کاشان، گنبدهای رک فیروزه‌ای را به نگینی در دل کویر بدل ساخت.
در ادامه و با روی کار آمدن سلسله صفوی، ایده ساخت کوشک یا کاخ-باغ‌های سلطنتی، که از دوران باستان همواره مورد علاقه ایرانیان بود، مبتنی بر خلاقیت‌های معمارانه و باغ‌سازی به شکوفایی رسید و کاشان نیز از این دوران، صاحب یکی از زیباترین نمونه‌های کاخ‌-باغ‌های ایرانی شد. «باغ فین» نمونه‌آی تمام عیار از تجلی ایده ساخت آرمان کاخ-باغ در دل کویر بود، که به لحاظ پلان و ساختمان‌سازی تجربه‌ای موفق و ماندگار در نوع خود به‌شمار می‌آید؛ البته نباید از معماری شگفت‌انگیز خانه‌های کاشان در دوره قاجار نیز غافل شویم، که خود نمونه‌‌ الگویی پایدار در زمینه تعامل میان معماری و محیط‌زیست به‌شمار می‌آید.
اما فصل آخر تاریخ هنر در کاشان، تبدیل این شهر به اصلی‌ترین مرکز تولید انواع منسوجات، پارچه و فرش‌های کم‌نظیر و زربفت بود. مجموعه دست‌بافته‌های سده دهم و یازدهم هجری شهر کاشان و روستاهای اطرافش (همچون جوشقان) فصلی معتبر در تاریخ هنر قالی‌بافی ایران به حساب می‌اید. هرچند این سنت در ادامه حیات خود و در روزگار قاجاریه نیز با شکل‌گیری نهضت تصویربافی دوباره احیا و گسترش یافت.

کاشان امروز، میراث‌ دار همه‌ این سنت معماری و هنرهای دستی است، و در گذر قرن‌ها به تعادلی میان درون و برون خود رسیده، آنچنان که جلوه‌های باشکوهی از مفهوم زمینی و آسمانی در هنر را در خود جای داده. این شهر در عین پیوند میان عناصر فرهنگی مبتنی بر معنویت و طبیعت، به مثابه پلی میان هنر، ادبیات و محیط‌زیست با ویژگی‌های خاص بصری عمل کرده؛ شبیه همان تعابیری که سهراب نیز در نقاشی‌ها و اشعارش بازتاب داده بود.
پرسبوک در آستانه ده‌سالگی، دعوتی است از هنرمندان معاصر، که با ارائه نگاه خود از طریق بیان هنری نمادین یا مفهومی، نسبت خود را با زادبوم کاشان و حفظ و بازیافت منابع طبیعی این سرزمین، ترجمه بصری کنند. پرسبوک امسال در انتظار شناخت و خوانشی‌نو از میراث باشکوه کاشان، از دریچه نگاه هنرمندان امروز است.
بازاندیشی در شیوه‌های شگفت‌انگیز معماری منطقه خشک کاشان، و همگامی هنرمندان با موضوع هنر زیست محیطی، با اتکا به نمادهای هنری موجود در این شهرـ از کاشی‌های فلزفام گرفته تا انواع دست‌بافته‌ها و از آینه‌کاری تا نقاشی‌دیواری ـ فرصتی است مغتنم برای یافتن رهیافتی جدید برای نمایش دادن امر نمایش‌ناپذیر از واقعیت محیط پیرامون ما.

اهداف
هنر معاصر امروز زوایای ناگشوده بسیاری را آشکار ساخته است و هنرمندان معاصر بر این اساس رویکردهایی متفاوت به هنر را تجربه و دنبال می‌کنند. بر این مبنا دغدغه هنر معاصر، پیروی از کلان روایت‌های پذیرفته شده و بدیهی پیشینی به عنوان تنها تعاریف یکه و رسمی هنر نیست؛ بلکه در جستجوی روایت‌های حاشیه‌ای و گاه نادیده مانده، و یا عمداً کنار گذاشته شده می‌گردد. از این منظر هنر به نقش اجتماعی و تاثیرگذار خود در زندگی انسانی پای‌بند است.
در راستای محور اصلی این رویداد، یعنی «بازاندیشی و بازآفرینی در هنرهای دستی ایران»، برخی از اهداف کلان پرسبوک دهم به شرح زیر است:
o توجه به ابنیه کهن، کوشش در معرفی، حفظ و نگهداری سازه‌های هماهنگ با اقلیم کاشان.
o جلب توجه عمومی به سمت هنرهای دستی و میراث هنری ارزنده ایران.
o ارتباط معماری سنتی در قالب سایت اجرا، با بیانی معاصر در پروژه‌های مکان محور.
o ارتباط با فرهنگ زیسته مردم کاشان و بازآفرینی موقعیتی برای پیوند به زمان حال.
o ترویج هنر مشارکتی و کار گروهی.
o کشف و تشویق استعدادهای هنری منطقه و ایجاد فرصت‌های تجربه و تعامل.
o تعامل هنرمندان با مردم و تشویق هنر و راهبردهای تعاملی.

پرسش‌ها
از آنجا که کاشان یکی از کهن‌ترین شهرهای ایران، و مرکزی مهم برای تولید انواع هنرهای دستی در طول تاریخ بوده است، و دهمین دوره سالانه پرسبوک بازاندیشی در سنن هنری ایرانی را محور خود قرار داده است، شماری از پرسش‌های زیر مطرح می‌شود:
o رویّۀ بازاندیشی و بازآفرینی هنر دیرینۀ ایرانی در هنر معاصر ایران چه جایگاهی دارد؟
o آیا تکیه بر میراث هنری ملی می‌تواند گشایندۀ مسیری در خلق آثار هنری معاصر باشد؟
o چگونه هنرمندان می‌توانند در تعامل با خانه‌ای قدیمی در کاشان با خلق آثار خود توجه عموم را به معماری قدیمی کاشان جلب کرده و ارزش‌های آن را در کارکرد دوباره فضا بازتعریف کنند؟
o هنرمندان چگونه با شیوه‌های هنرهای دستی خاص این منطقه، از جمله سفالگری و کاشی‌سازی، معماری و باغ‌آرایی، فرش و دست‌بافته‌ها و دیگر هنرهای صناعی را در بیان معاصر خود به کار می‌بندند؟
o از آنجا که آموزش و انتقال هنرهای دستی ایران عمدتاً سینه‌به سینه و به شیوۀ استاد و شاگردی صورت می‌گرفته است، در سرآغاز دورۀ مدرن و پس از آن، به تدریج ظرائف بسیاری در این زمینه از دست رفته و بدون ثبت و انتقال، به فراموشی سپرده شده است. عطف توجه هنرمندان و پژوهشگران امروز به این نظام هنری، چگونه می‌تواند در حفظ، ثبت، و انتقال این فنون ارزشمند به نسل‌های آینده موثر باشد؟

سایت برگزاری پرسبوک دهم
خانه منوچهری
پروژه‌های هنری و مشارکتی دهمین دوره پرسبوک در شهر کاشان و در سایت‌ «خانه صاحب» برگزار می‌شود. مجموعه اقامتی «خانه منوچهری» واقع در بافت تاریخی شهر کاشان که یکی از گنجینه‌های بی‌نظیر معماری سنتی ایران به شمار می‌آید، محصولِ مرمت و بازسازی اصولی و هنرمندانۀ بنای قدیمی است که با الهام از هنر و سنن این منطقه کویری به اجرا درآمده است. در بازسازی این بنا برترین میزان‌های مرمتی و معمارانه رعایت شده و این مجموعه در شمار نخستین و باکیفیت‌ترین نمونه‌های بازسازی و احیای بافت تاریخی کاشان است.
از اقدامات ارزشمند این مجموعه احداث کارگاه‌های سنتی شعر‌بافی، مخمل‌بافی و زری‌بافی است که در راستای زنده‌سازی و نگاه‌داری هنرهای ارزشمند این منطقه که زمانی شهره جهان بوده در دل این خانه قرار داده‌ شده است. بافته‌های زیبا و کم‌نظیر این کارگاه در فروشگاه مجموعه و در کنار ساخته‌های دستی دیگر هنرمندان ایرانی ارائه می‌شود، که علاوه بر ایجاد فرصت شغلی برای هنرمندان بافنده، بازدیدکنندگان ملی و بین‌المللی را با این میراث ملی آشنا می‌کند.
خانه منوچهری در زمان برگزاری دهمین سالانۀ پرسبوک، دهمین سالگرد فعالیت خود را جشن می‌گیرد، و این تقارن خود یکی از انگیزه‌های این انتخاب بوده است. «خانه منوچهری» با انتخاب، بازسازی و احیای بافت تاریخی کاشان و تلاش برای جلب توجه عمومی به کیفیات معماری سنتی ایران و امتیازات زیستی و حال و هوای بی‌نظیر آن، خود نمونه‌ای شاخص از دغدغه و رهیافت پرسبوک دهم در احیای میراث ملی را به نمایش می‌گذارد.

نحوه برگزاری
پرسبوک دهم نیز به صورت کیوریتوریال برگزار شده و از هنرمندان مدعو درخواست شده تا با رعایت پروتکل ها و تجمع کمترآثارشان را بر اساس پروپوزال به مدت ۳روز در مکان‌های مقرر، به صورت زنده اجرا یا چیدمان کنند. مکان درنظر گرفته شده در کاشان، «خانه صاحب»، یکی از نمونه‌های معماری اصیل کاشان است که با ساحت‌های متنوع و فضاهای جداگانه، بستری ویژه برای تعامل و خلق آثار هنری معاصر فراهم می‌آورد.
هنرمندان مدعو: علی اعتبار، آرزو باغ شیخی، مونا جولا، مهشید روشن تبار، ابوالفضل شاهی، امید شلمانی، مهدی شیر احمدی، نگار فرجیانی، فاطمه فضایل اردکانی، نرگس هاشمی، مهدی وفایی نژاد
آثار بخش مشارکتی نیز به سرپرستی ندادرزی از دوران قرنطینه در خانه-استودیو هنرمندان قبل از رویداد پرسبوک شروع شده در مکانی مشخص در حیاط خانه صاحب با هدف تعامل و همیاری نصب خواهند شد.
هنرمندان بخش مشارکتی: هدی اخلاقی، منصوره باغگرایی، فریبا بروفر، الهام رحیمیان، فرزانه شهری، فریده عبادی، میترا ماکویی، نرگس محمدیان، تکتم همتی
هنرمندان با بازدید از محل یا مشاهده عکس‌ها، نقشه‌ها و اسناد، طرح خاص خود برای این سایت را ارائه می‌دهند و در زمان اجرای سالانه آثار را در محل تعیین شده نصب و اجرا می‌کنند.

نشست ها
تاثیر هنرهای دستی بر آثار هنرمندان معاصر، کیانوش معتقدی، ساعت ۱۹، ۲۷ مهر
کج روی: طراح/ هنرمند به مثابه تولید کننده، رضا باباجانی، ساعت ۱۹، ۲۸ مهر

نمایش فیلم
ویدیوآرت “گیتی”، فریده شاهسوارانی،ساعت ۲۰، ۲۷ مهر
مقصد مشخص، کاشان، ۲۵۶ کیلومتر، نگار فرجیانی، ساعت ۲۰، ۲۷ مهر
سایه نور، مینو ایرانپور، ساعت ۲۰:۲۰، ۲۷ مهر
پروژه ی بازبافت: پرسبوک ۸ یزد، مستندی از متین رکن، ساعت ۲۰، ۲۸ مهر

کارگاه ها
کارگاه آنلاین تاپستری، مدرس : هدی اخلاقی، ۲۹ مهر، از ساعت ۹ تا ۱۶
کارگاه آنلاین روشهای متنوع چاپ دستی روی پارچه، مدرس : الهه مقدمی، ۲-۱ آبان، از ساعت ۹ تا ۱۴
مهلت ثبت نام تا ۲۴ ساعت قبل از زمان کارگاه ها و از طریق سایت پرسبوک

برای دیدن فرم نامنویسی در کارگاه‌ها روی این لینک بزنید

گفتگو های آنلاین :
گفتگو ها توسط کیانوش معتقدی با فرح اصولی، باوند بهپور، بهنام کامرانی، پاملا کریمی، محمدرضا مریدی، مهروآبان در اینستاگرام پرسبوک (persbooart) بصورت لایو برگزار خواهد شد. اعلام برنامه متعاقبا از طریق همین صفحه منتشر خواهد شد.

تیم اجرایی پرسبوک دهم
کیوریتور: ندا درزی
پژوهش: هلیا دارابی، کیانوش معتقدی
روابط عمومی: مریم آموسا
فیلم مستند: کاووس فرزادی
گرافیک: رضا باباجانی
موشن گرافیک: بی تا عاملی
وب سایت: داود ارسونی
مدیر هنری خانه ی منوچهری: مسعود ریاضی
دعوت کننده ی این دوره پرسبوک: مرضیه آشیان
به میزبانی: خانه ی منوچهری کاشان

حامیان: موسسه کل توسعه هنرهای تجسمی معاصر، خانه ی منوچهری
پرسبوک ۱۳۹۹